Bilgibak

Fiilde çatı, öznesine göre ve nesnesine göre olmak üzere 2 bölümde incelenir

1. Öznesine Göre Fiiller

a. Etken Fiil
Öznesi olan ve yüklemdeki işi özne yapan fiillerdir -ki genelde canlı bir varlıktır çünkü cansız varlık kendi işini kendi göremez, ama sakın yanılmayın; cansız bir varlıkta olabilir. Daha iyi bir şekilde anlasılabilmesi için örneklerle anlatmam gerekir.

1. Özneyi bul.
2. Özne, fiildeki işi kendi mi yapmış? Evet, kendi yapmıs ise süper o zaman bu etken fiildir. Bu konu için cümlenin ögeleri size yardımcı oluyor.

Araba yıkandı. > İlk önce öznesini bul “yıkanan ne/kim?” araba. Araba, öznemiz bunu bulduk. Pekala bu işi yapan kim? canlı bir varlık. Araba, kendi kendini yıkayamaz. Zaten edilgen fiili anlattıgım zaman daha iyi bir şekilde anlaşılacaktır.

Saçını taradı. > Tarayan kim/ne? sorusuna cevap veren “O” Yani gizli öznemiz var (o). Peki bu işi yapan kim? saçını tarayan kim? yine (o) Bu da etken bir fiildir.

b. Edilgen Fiil : Fiil, “l” ve “n” eklerini alır. Etken fiilin tersi durumdur. Eğer işi yapan bulduğunuz özne değilse etken değil, edilgendir.

Ev güzelce temizlendi.
Saçlar tarandı.
Arkadası tarafından dövüldü.

Bunları örnek verebiliriz.

c. Dönüşlü Fiil : Özne yaptığı işten etkileniyorsa dönüşlü fiildir. Etken fiilin bir üst sürümü olarak düşünebiliriz. Özne, hem işi yapıyor hem de etkileniyordur.

“l” ve “n” ekleri alır. Dönüşlü fiiller kesinlikle geçişsizdir yani nesne bulundurmuzlar; nesnesine göre fiillere gelince daha iyi anlaşılır. Ama bu kuralı ezberlemene gerek yok bence.

Yoldaki taşa takıldı. >  Takılan kim/ne? “o” İşi yapan kim “o” işten etkilenen kim “o”

d. İşteş Fiil: 2 tane özne tarafından yapılır. Fiil, “ş” eki alır.Karşılıklı yapma ve birlikte yapma olarak 2’e ayrılır.

Kuşlar uçuşuyor > Birliktedir. Kuşlar, karsılıklı uçuşmaz. Ya da şöyle yap; birlikte ve karşılıklı eklerini getir başa. Kuşlar, birlikte uçuşuyor. Kuşlar, karşılıklı uçuşuyor. Hangisi? : ))

Boş yere uzun uzun tartıştılar. > Bu da karşılıklıdır. Birlikte tartışma gördünüz mü hiç? Farklı düşüncedeler ve karşılıklı yapıyorlar bu işi.

2. Nesnesine Göre Fiiller
a. Geçişli Fiil > Nesne alabilen fiillerdir. Dikkat her nesnesi olmayan geçişli değildir diyemezsin. Belirtili nesnesi varsa zaten geçişlidir.

Ancak pratik yöntem “neyi,kimi” sorusunu sormak veya fiilden önce “onu” kelimesini getirmektir.

Yıkadı. > Başa onu getir. Onu yıkadı.   Oluyor Geçişlidir.
Gülüyor. > Başa onu getir. Onu gülüyor.   Olmuyor Geçişsizdir.

b. Geçişsiz Fiil Yukarıda geçişli ile beraber anlattım.

c. Oldurgan Fiil > Geçişsiz fiil geçişli olmuş ise oldurgan denir.
Örneğin; Güldürdü.

Kökü incele. Bunun kökü nedir? “Gül”. Onu gülmek olmuyor. Ama onu güldürmek oluyor. Bu nedenle Oldurgan

d. Ettirgen Fiil >  Geçişlilik derecesini artmasıdır. Yani geçişlidir ve gelen ek ile yine geçişli olur.

Çocugu yıkadı / yıkattı / yıkattırdı hepsi geçişlidir.  “dir” “t” “r” ekleriyle bu olay olur.

Bol bol test çözersen daha iyi bir şekilde oturur, saygılarımla.

İpucu:  Fiili iyi incele. Unutma cümle yerine o cümlenin yüklemi verilseydi soru yine çözülebilirdi.

İpucu 2: Geçişli/Geçişsiz diye incelerken onu kelimesi yerine herhangi bir kelimede getirebilirsin. Çünkü tanımda ne dedik? nesne alabilen fiillerdir. Aynı kapıya geliyor.
Kırdı fiilini incelerken camı kırdı diyebiliyoruz. O zaman geçişlidir.